Zayi olan mallara ait katma değer vergisinin durumu

Bursa Gerçek Gazetesi : 28 Eylül 2011

Deprem, sel felaketi, yangın gibi nedenlerden dolayı zayi olan malların alımında ödenen Katma Değer Vergisinin ne olacağı konusu sıkça sorulan konulardan birisi olmanın yanı sıra vergilemede ihtilaflı konulardandır aynı zamanda.

2009 yılının son günlerinde zayi olan mallarla ilgili KDV tebliğİ yayınlandı. Tebliğ tam anlaşılamadı ki 2010 yılının ortalarında aynı konu ile ilgili KDV sirküleri yayınlandı. Tebliği ve sirküler yıllardan beri idarenin yön verdiği uygulamanın tersine hükümler getirdi. 

Bilindiği üzere mevzuat birleştirmeleri kapsamında bu yılın 8.ayının başlarında 59 adet KDV sirkülerleri tek sirkülerde birleştirildi.(Darısı diğer mevzuat düzenlemelerinin üzerine)  Bu sirkülerde, zayi olan mallarla ilgili Katma Değer Vergisinin ne olacağı konusundaki açıklamalara bir göz atalım istedim.

Zayi kavramı; Kaybolmak, yitmek, yok olmak, elden çıkmak, işe yaramaz hale gelmek ve buna benzer durumları ifade etme hali olarak kullanılır. 

Deprem, sel felaketi ve Maliye Bakanlığının yangın sebebiyle mücbir sebep ilân ettiği yerlerdeki yangın sonucu zayi olanlar hariç olmak üzere, zayi olan mallara ait katma değer vergisi indirim konusu yapılamaz. (KDV Kanunu Madde:30/c)

Kanun metninde geçen zayi olma hali, bir malın tamamen yok olması durumunu ifade ediyor. Başka bir anlatımla kısmen yok olma durumunu veya üretim sürecinde oluşan fireleri kapsamıyor. Konuyu bu üç başlık etrafında irdelemeye çalışalım.

Tamamen Zayi Olan Mallara İlişkin KDV’nin Durumu.

-Deprem, sel felaketi ve Maliye Bakanlığının yangın sebebiyle mücbir sebep ilân ettiği yerlerdeki yangın sonucu zayi olan malların KDV’sinin indirim konusu yapılacağı konusunda tereddüt yoktur.

-Maliye Bakanlığının mücbir sebep ilan etmediği yangın sonucu zayi olan malların KDV’si indirim konusu yapılamaz.

 Örneğin, ithal edilen malların depolandığı antrepolarda çıkan yangın sonrasında Maliye Bakanlığınca mücbir sebep ilan edilmediği takdirde zayi olan malların ithalinde ödenen KDV’nin indirim konusu yapılması mümkün bulunmamaktadır.

-Kullanım süresi geçen veya kullanılamayacak hale gelen mallar zayi olan mal olarak değerlendirilecek ve bu malların alımında yüklenilen KDV’nin indirim konusu yapılması mümkün olmayacaktır.

Örneğin;

- İmalatta kullanılmak için alınan ancak imalata girmeden eskime, bozulma, çürüme, çatlama vb. nedenlerle kullanılamaz hale gelen ve bu nedenle imalatta veya ambalajlamada kullanılabilme vasfını yitiren hammadde ve malzeme ile ambalaj maddeleri,

- Son kullanma tarihinin geçmesi, çeşitli kimyasallar içerdiğinin tespit edilmesi gibi nedenlerle kanunen tekrar satılması mümkün olmayan ve imha edilen bisküvi, çikolata, konserve gibi gıda ürünleri,

- Sağlık Bakanlığınca kullanımının yasaklanması nedeniyle imha edilen ilaçlar ile kullanım süresi içinde formül hatası bulunan, miadının dolması veya hasar görmesi nedeniyle kullanılamaz hale gelmiş, üretimden kalkmış, insan sağlığını tehdit eden ilaçlar,

- Hatalı dikim, renk farklılığı, leke ve benzeri nedenlerle ya da şirket politikası gereği satışı mümkün olmadığından imha edilen malların alımında yüklenilen KDV’ler indirim konusu yapılamaz. 

Malların Değerinin Düşmesi Sonucu Meydana Gelen Kayıplar.

Malın tamamen yok olmaması, ancak değerinde önemli derecede düşüklük meydana gelmesi halinde malın zayi olması hükümleri geçerli olmayacaktır. Bu durumda malların zayi olması değil düşük bedelle veya zararına satışı söz konusu olacağından, bu malların alımı dolayısıyla yüklenilen KDV’nin indirim konusu yapılabileceği tabiidir.

Örneğin;

- Üretim esnasında renginde problem olan giyeceklerin,

- Yangın sonucu tamamen yok olmayan ve ekonomik değeri olan yedek parça ve malzemelerin daha düşük bir fiyatla satılması halinde bunlar nedeniyle yüklenilen KDV'nin tamamı indirim konusu yapılabilecektir.

Fire Sonucu Meydana Gelen Kayıplar

Fire, bir malın imalat sürecinde veya tüketiciye arzına kadar kendi doğal akışı içinde uğradığı fiziksel kayıp olarak tanımlandığından, imalat sırasında veya sonrasında meydana gelen firelerin zayi olan mal kapsamında değerlendirilmesi mümkün bulunmamaktadır. Bu durumda, daha önce indirim konusu yapılan KDV’nin de düzeltilmesine gerek yoktur. Ancak, yasal düzenleme veya ilgili mesleki kuruluşlar tarafından belirlenen fire miktarını aşan kayıplara ilişkin giderlerin, Gelir veya Kurumlar Vergisi Kanunlarına göre kazancın tespitinde indiriminin kabul edilmemesi halinde, bu giderler dolayısıyla yüklenilen KDV’nin de indirim konusu yapılması mümkün değildir.

Örneğin;

- Akaryakıtın depolanması sırasında ortaya çıkan ve ilgili kuruluşlar tarafından belirlenen oranlar dahilindeki kayıplar,

- Balık çiftliklerinde balık üretimi esnasında pazarlama aşamasına ulaşıncaya kadar geçen süreçte, balık üretim ve besleme firesi olarak oluşan balık ölümleri,

- Tavuk çiftliklerinde, üretimin doğal sonucu oluşan kayıplar,

- Hazır giyim eşyası dikiminde veya ayakkabı yapımında üretim sürecindeki kesme, biçme, dikme gibi işlemlerin doğal sonucu olarak ortaya çıkan kayıplar,

fire olarak değerlendirilmekte olup, bunlara ilişkin yüklenilen KDV indirim konusu yapılabilecektir.

Değerlendirme.

- Deprem, sel felaketi ve Maliye Bakanlığının yangın sebebiyle mücbir sebep ilân ettiği yerlerdeki yangın sonucu zayi olan malların KDV’sinin indirim konusu yapılacağı, Maliye Bakanlığının mücbir sebep ilan etmediği yangın sonucu zayi olan malların KDV’si indirim konusu yapılamayacağı konusunda tereddüt yoktur.

-Kullanım süresi geçen veya kullanılamayacak hale gelen malların zayi mal kapsamında değerlendirilip değerlendirilmeyeceği konusundaki tereddütleri yukarıda bahsettiğimiz sirküler gidermemektedir.

Örneğin,süt mamulleri üretimi ile uğraşan bir kurumu düşünelim.Süt mamulünü üretirken,üretim süreci içerisinde oluşan süt ve diğer malzemelerde oluşan kayıplar fire olarak kabul edilecektir.Ancak,sütün temin edilip taşınması esnasında bozulması yani  üretim sürecine sokulamaması halinde fire değil zayi mal söz konusu olacaktır. Fire kabul edildiğinde,sütün alımında yüklenilen KDV indirim konusu yapılacak,zayi mal olarak kabul edildiğinde indirim konusu yapılamayacak. Sirkülerden anlaşılan bu.

Bildiğimiz gibi fireler, işletmenin kullandığı teknolojiye göre de değişebilmektedir. Sütün taşınması esnasında,sütün muhafaza edildiği tankerin soğutma sisteminin bozulduğunu ve buna bağlı olarak da sütün de bozulduğunu varsayalım.Şimdi bu fire mi,zayi olan mal mı? Kanaatimce fire kabul edilmesi gerekir. Ama sirkülerden, bunun zayi mal olduğu anlaşılmaktadır.

-Yangın nedeni ile Maliye Bakanlığının mücbir sebep ilan etme hali genel bir durum olup uygulamada pek karşılaşılmaz.

-Herhangi bir nedenle malların zayi olması durumunda  “Takdir Komisyonu”na müracaat edilmesi unutulmamalıdır. Aksi halde zayi olan malların değerinin gider yazılması da mümkün olmaz.

-Son olarak,zayi olan malların alımında yüklenilen KDV’nin, malın zayi olduğu KDV beyannamesi döneminde “ilave edilecek KDV” olarak beyan edilmesi ve kanunen kabul edilmeyen gider karşılığı olarak da “ilave edilecek KDV” şeklinde defter kaydının yapılması gerektiğini de ifade etmiş olayım.